HISTORIA STROJENIA
O Strojeniu Fortepianu
Historia strojenia fortepianów
Poprzednikiem fortepianu był klawesyn, instrument klawiszowy szarpany, który upowszechnił się na kontynencie europejskim w XVI wieku. Klawesyniści stroili instrumenty samodzielnie. Gdy chcieli zagrać utwór w innej tonacji, musieli przestroić klawesyn, co było bardzo niepraktyczne i stanowiło trudność. Zbudowanie fortepianu przypisuje się włoskiemu muzykowi, żyjącemu w epoce baroku. Bartolomeo Cristofori skonstruował odmienny od klawesynu instrument, by można było grać na nim, modyfikując dynamikę. Jego wynalazek, który powstał na początku XVIII wieku, opierał się na mechanizmie młoteczkowym. To odróżniało fortepian od klawesynu, gdzie struny są szarpane przy użyciu plektronu, złączonego mechanizmem osiowym z klawiszami. Innowacja Cristoforiego na początku nie przypadła do gustu postaciom świata muzyki. Sam wielki Jan Sebastian Bach uważał, że najnowszy wynalazek za mało wyraziście oddaje wysokie tony, a klawisze są zbyt twarde. Z czasem jednak coraz bardziej przekonywał się do nowego instrumentu. Wynalazek Cristoforiego powoli zyskiwał na popularności. Krytyk muzyczny Scipione Maffei nazwał go „gravicembalo col piano, e forte” i to właśnie od słów tak bliskich muzykom – „piano” i „forte” – utworzono nazwę fortepian (z wł. pianoforte). Szczytowe zainteresowanie instrumentem przypadło na XIX wiek, który przyniósł nam tak cenionego, wybitnego kompozytora Fryderyka Chopina.
Szkoły strojenia
To Janowi Sebastianowi Bachowi przypisuje się spopularyzowanie stroju równomiernie temperowanego. Oznaczało to proporcjonalne nastrojenie instrumentu, jeśli chodzi o interwały, pozwalające na granie w dowolnej tonacji. Bach zastosował to uniwersalne rozwiązanie podczas jednego z konkursów, na którym pokonał klawesynistę. Decyzja niemieckiego kompozytora o innym przygotowywaniu instrumentu stała się impulsem do powstania szkół strojenia. Temperacje nierównomierne, które powodowały, że niektóre tonacje brzmiały lepiej od innych, utrzymywały się w przewadze do połowy XVIII wieku. W kolejnych dekadach zostały wyparte przez strój równomiernie temperowany, który w połowie XIX wieku stał się praktycznie standardem. Warto zaznaczyć, że wykonując dziś utwory z epoki baroku, musimy uwzględnić, że dawniej były one nieco odmienne brzmieniowo, właśnie ze względu na styl strojenia.
„Calisia” i polskie tradycje
Na ziemiach polskich również wyrosły tradycje związane z produkcją i strojeniem fortepianów. W 1878 roku przemysłowiec Gustaw Arnold Fibiger I założył kaliską Fabrykę Fortepianów i Pianin z własnym nazwiskiem w szyldzie. Instrumenty – konstruowane w zakładzie – zyskały uznanie i nagrody na międzynarodowych wystawach. Fabryka przetrwała dwie wojenne zawieruchy. Podczas II wojny światowej i tuż po niej produkowała meble. W okresie PRL była kontrolowana przez państwo i znacjonalizowana, ale czołową postacią zakładu został Gustaw Arnold Fibiger III, który postanowił kontynuować rodzinne tradycje. W latach pięćdziesiątych Fabryka Fortepianów i Pianin „Calisia” eksportowała już instrumenty do różnych zakątków świata, zdobywając szerokie uznanie. W 1954 roku powstało Technikum Budowy Fortepianów w Kaliszu. Przy fabryce młodzi adepci poznawali tajniki konstruowania instrumentów. To tutaj po wykształcenie z zakresu strojenia fortepianów i pianin przybywali uczniowie z całego bloku wschodniego. Technikum kształci do dziś i jest jedyną szkołą o tak wyspecjalizowanym profilu w Polsce.